Vaccinatieplicht op de werkvloer?
Naarmate de coronacrisis langer duurt, komen werkgevers en werknemers met steeds meer vragen te zitten hoe op het werk het beste met de verschillende coronamaatregelen kan worden omgegaan. Nu het vaccinatieprogramma over het land wordt uitgerold, wordt ook steeds vaker de vraag gesteld of een werkgever het personeel kan verplichten om zich te laten vaccineren. Dat is lastige problematiek. Op deze en andere vragen met betrekking tot het vaccineren tegen het coronavirus zal ik daarom in dit blog nader ingaan.
Grondrecht: onaantastbaarheid van het lichaam
Iedereen heeft op grond van de Grondwet recht op onaantastbaarheid van zijn of haar lichaam. Daarom mag je als werkgever in beginsel van werknemers niet eisen dat dat ze zich laat vaccineren. Ditzelfde geldt overigens voor het (preventief) laten testen.
Op grond van privacywetgeving mag een werkgever ook niet controleren of de werknemers zich hebben laten vaccineren en hoeft een werknemer ook geen antwoord te geven op de vraag of hij of zij gevaccineerd is. Omdat het gaat om medische gegevens mag je bovendien van het gegeven dat iemand gevaccineerd is geen registratie bijhouden.
Als werkgever mag je het personeel wel vragen en stimuleren om zich te laten vaccineren. Dat kan bijvoorbeeld met goede voorlichting, gesprekken en onder omstandigheden ook met een vaccinatiebonus. Maar als de werknemers dit weigeren, kun je daar in zijn algemeenheid niet direct iets tegen doen.
Alternatieve veiligheidsmaatregelen mogelijk?
Ik realiseer me heel goed dat het voorgaande lastig is voor werkgevers en ook voor collega-werknemers. Daar komt bij dat vanuit de Arbo-wetgeving je als werkgever bovendien de plicht hebt om voor een veilige werkomgeving zorg te dragen.
Wanneer een werknemer zich niet wil laten vaccineren zul je als werkgever moeten bezien welke andere maatregelen je kunt treffen om het niveau van een veilige werkomgeving zoveel mogelijk te optimaliseren. Zo kan het werken met spatschermen, looproutes en mondkapjes al uitkomst bieden. Van mondkapjes is bovendien in de rechtspraak erkend dat je als werkgever vanuit je instructierecht ook kunt verplichten dat mondkapjes gedragen moeten worden.
In de meeste branches en bedrijven zal gelden dat er een redelijk alternatief is. Denk bijvoorbeeld ook aan de mogelijkheid van thuiswerken of het anders inrichten van de werkplek.
Noodzaak om te vaccineren
Maar in sommige branches is het van cruciaal belang dat het personeel regelmatig gevaccineerd wordt. Denk bijvoorbeeld maar eens aan bepaald ziekenhuispersoneel dat een griepprik moet halen of ingeënt moet worden tegen Hepatitus B om bepaalde patiënten te mogen behandelen.
Werknemers hebben echter het recht om een vaccinatie of een griepprik te weigeren, bijvoorbeeld in verband met geloofsovertuiging, maar ook om fysieke redenen.
In het algemeen, maar ook in bovengenoemde gevallen, is het niet toegestaan om een werknemer die een vaccin weigert te ontslaan. Een werknemer moet namelijk in alle vrijheid kunnen kiezen om wel of niet gevaccineerd te worden. Dit geldt in principe ook als het vaccin noodzakelijk is voor de uitoefening van de functie.
Weigering kan leiden tot ontslag
Maar betekent dit dat een weigering om te vaccineren nooit tot ontslag kan leiden?
Dat hangt zoals zo vaak af van de omstandigheden van het geval. In het uiterste geval kan namelijk wel degelijk ontslag volgen, maar dan alleen als allerlaatste redmiddel.
Zo moet een werkgever in een dergelijke situatie eerst onderzoeken of er ook andere beschermende maatregelen getroffen kunnen worden met een gelijkwaardig beveiligingsniveau. Dat kan bestaan uit de hiervoor genoemde middelen, maar denk dan bijvoorbeeld ook aan beschermende kleding. Als dat niet mogelijk is zal in het kader van de herplaatsingsplicht de werkgever moeten proberen om de werknemer elders te plaatsen, bijvoorbeeld op een andere afdeling of vestiging. Mocht ook dat niet mogelijk zijn, dan kan een werkgever, onder omstandigheden, een werknemer wel degelijk voor ontslag voordragen.
Vaccinatiebonus
Mag je werknemers een bonus toekennen als zij zich laten vaccineren? Dat gebeurt nu ook al bij sommige bedrijven die een bonus uitkeren als je bijvoorbeeld een jaar niet ziek bent geweest. Dit is op zich dus niet verboden, maar kan misschien voor problemen en onrust op de werkvloer zorgen. Door een bonus uit te loven zou de keuzevrijheid van werknemers kunnen worden aangetast. Ze kunnen zich verplicht voelen om zich te laten vaccineren. Goede voorlichting en voldoende bedenktijd spelen dan een belangrijke rol. Als werkgever mag je overigens niet registeren of een werknemer is gevaccineerd en dat zou bij het toekennen van een bonus ook nog een rol kunnen spelen. Een bonus kent dus de nodige haken en ogen.Wat te doen tijdens deze coronacrisis?
In deze coronatijd is het denkbaar dat het bijvoorbeeld voor een zorgorganisatie cruciaal is dat de zorgmedewerkers zich laten vaccineren in verband met de veiligheid van de patiënten. Als een verpleegkundige dan weigert om zich te laten vaccineren, alternatieve beschermingsmiddelen niet voldoende zijn en de verpleegkundige niet elders kan worden ingezet, zou deze medewerker, als deze blijft weigeren uiteindelijk ontslagen kunnen worden.
In die zin kan dan ook gesteld worden dat onder heel bijzondere omstandigheden er toch sprake zou kunnen zijn van een soort vaccinatieplicht op de werkvloer. Maar let op, er zal zich niet heel snel een situatie voordoen, waarin het laten vaccineren een absolute must is. Dit is ook sterk afhankelijk van de branche en het type onderneming.
Tijdens de coronatijd zijn in de rechtspraak nog geen voorbeelden voorbij gekomen waarin specifiek ten aanzien van het vaccin tegen Covid-19 over een dergelijke zaak is geoordeeld. Maar afgaande op de heersende rechtspraak kan in bijzondere gevallen en in bepaalde branches het vaccineren wel degelijk als een verplichting worden gezien. Dit zijn uiteraard lastige dilemma’s die ook in andere branches aan de orde kunnen komen. Het devies is dan om met name met de werknemer in overleg te treden en ook alternatieven aan te reiken. Meestal biedt dat een goede oplossing.
Vragen over personeelszaken in coronatijd?
Mocht u meer willen weten over hoe je het beste kan omgaan met het vaccineren van het personeel en andere coronamaatregelen op het werk, neem gerust eens contact op.
Yaron van der Horst
