Bedrijfsopvolging in het erfrecht
In het erfrecht is bedrijfsopvolging op diverse manieren te regelen. Meestal gebeurt dat bij testament en worden een of meerdere erfgenamen als bedrijfsopvolger aangewezen. Maar wat nu als de ondernemer geen testament heeft opgesteld? Wie wordt dan de bedrijfsopvolger en hoe kan dan de opvolging het beste geregeld worden? In dit blog zal ik beide situaties bespreken en ingaan op problemen en oplossingen die er in dat kader aan de orde kunnen zijn.
Bedrijfsopvolging zonder testament
Wanneer de overleden ondernemer tijdens zijn leven geen testament heeft opgesteld en de langstlevende partner de beoogde opvolger van het bedrijf is, zullen zich waarschijnlijk weinig problemen voordoen. De langstlevende partner verkrijgt namelijk in dat geval op basis van de wettelijke verdeling alle goederen van de nalatenschap, waaronder het bedrijf. De kinderen krijgen een niet opeisbare vordering op de langstlevende, die ze in de meeste gevallen pas te gelden kunnen maken bij het overlijden van de langstlevende.
Wettelijke verdeling ongedaan laten maken
Maar meestal wil de ondernemer dat het bedrijf overgaat naar de jongere generatie. Als dat de bedoeling is, is de wettelijke verdeling geen goede optie. Maar als de langstlevende en de kinderen toch in een situatie terechtkomen waarin een van de kinderen de beoogde bedrijfsopvolger was, maar de erflater dit tijdens het leven niet heeft geregeld en geen testament heeft opgesteld, is daar wel een oplossing voor. Zo kunnen de erfgenamen in overleg beslissen om de wettelijke verdeling ongedaan te maken. Dat moet binnen 3 maanden plaatsvinden door inschrijving van een notariële akte in het boedelregister van de rechtbank. De langstlevende en de kinderen kunnen vervolgens samen bepalen hoe ze de nalatenschap met elkaar willen verdelen en dan kan bijvoorbeeld afgesproken worden dat alle bedrijfsgoederen aan de beoogde bedrijfsopvolger worden overgedragen en dat de andere erfgenamen andere onderdelen uit de nalatenschap ontvangen.
Bedrijfsopvolging met testament
In het testament legt de erflater vast wat er na zijn dood met de nalatenschap moet gebeuren. Bij ondernemers zal die nalatenschap onder meer bestaan uit de onderneming. Als tijdens het leven (binnen de familie) nog geen keuze is gemaakt voor de bedrijfsopvolging kan dat ook in het testament plaatsvinden.
Zo kan er gekozen worden om de onderneming toe te delen aan een van de erfgenamen en de privégoederen over de andere erfgenamen te verdelen. Of dit een goede manier van afwikkelen is, hangt af van het aantal erfgenamen, de waarde van de onderneming en de waarde van de overige goederen.
Een andere optie is om een van de erfgenamen in het testament als bedrijfsopvolger te benoemen onder een last de andere erfgenamen een legaat uit te keren ter grootte van hun erfdeel. In de praktijk wordt vaak ook gebruik gemaakt van de mogelijkheid om het bedrijf te legateren aan de opvolger (bijvoorbeeld een van de erfgenamen) die tevens tot executeur wordt benoemd, zodat hij in die hoedanigheid in staat is de overdracht goed te regelen zonder tegenwerking van de andere erfgenamen.
Betaling aan andere erfgenamen niet mogelijk?
Ondernemers die op deze wijze hun bedrijf willen overdragen aan een van de kinderen wordt vaak geadviseerd om aan de andere kinderen die het bedrijf niet voortzetten een legaat toe te kennen van een geldsom die in termijnen kan worden betaald. Dat is met name van belang, wanneer de continuïteit van de onderneming in gevaar zou komen wanneer de vordering aan de andere kinderen direct zou moeten worden betaald.
Maar de andere erfgenamen hoeven zich hier niet bij neer te leggen. Zo kan bijvoorbeeld een kind betwisten dat gespreide betaling noodzakelijk is. Het kind dient dit dan wel binnen 3 maanden na het overlijden aan de kantonrechter voor te leggen. De kantonrechter kan dan worden verzocht om te bepalen dat de contante waarde die het legaat vertegenwoordigt direct dient te worden betaald. Deze contante waarde is in het algemeen lager dan het totaal van de gespreide betalingen.
De kantonrechter zal dan een afweging moeten maken tussen het bedrijfsbelang dat gebaat is bij gespreide betaling en het belang van de erfgenaam om het bedrag ineens te ontvangen. Als de kantonrechter uiteindelijk oordeelt dat snelle terugbetaling vanwege de bedrijfscontinuïteit niet mogelijk is, zal de erfgenaam zich bij de gespreide betaling moeten neerleggen.
Wat te doen bij een discussie over de bedrijfsopvolging?
Wanneer de overnemer en de andere erfgenamen (de langstlevende en de andere kinderen) het over de bedrijfsopvolging niet eens kunnen worden, kan dit geschil aan de rechter worden voorgelegd. In dat geval zal de overnemer dienen aan te tonen dat hij een zwaarwegend belang heeft bij overdracht van de bedrijfsmiddelen. Als de rechter hierin meegaat, kan hij bepalen dat de andere rechthebbenden (langstlevende en andere kinderen) verplicht zijn om de bedrijfsgoederen uit de nalatenschap aan de erfgenaam over te dragen die de onderneming wenst voort te zetten. De rechter bepaalt dan tevens onder welke voorwaarden deze overdracht dient plaats te vinden. Meestal dient de opvolger hiervoor ten behoeve van de andere erfgenamen een redelijke prijs te betalen.
Die redelijke prijs ligt in het algemeen lager dan de marktwaarde van de onderneming. Van belang is namelijk dat er een prijs wordt betaald waartegen het voor de opvolger nog net mogelijk is om het bedrijf op positieve wijze te blijven exploiteren. Aan de andere kant houdt een rechter bij het bepalen van de overdrachtsprijs ook nadrukkelijk rekening met de belangen van de andere rechthebbenden. De prijs wordt dan ook meestal bepaald doordat beide belangen door de rechter op juiste wijze tegenover elkaar worden afgewogen.
Advies inwinnen
Wanneer een bedrijfsoverdracht via een testament of wettelijke verdeling aan de orde is en daar discussies over ontstaan, is het vaak voor alle partijen van groot belang om daar onderling uit te komen. Het inwinnen van advies op dit gebied is dan raadzaam, waarbij altijd vrijblijvend contact met ons kan worden opgenomen. We kunnen zowel voor de erfgenamen gezamenlijk als een van de erfgenamen optreden. Maar ook als u in een dergelijke discussie voor de rechter wordt gedaagd is het van belang om tijdig rechtsbijstand in te schakelen. Ook daarover kunt u contact met ons opnemen.
Yaron van der Horst
